17 Ekim 2010 Pazar günü, Erzurum Akut ekibini Bünyamin Akbulut liderliğinde Çimenli (Pirtanos) köyünden uğurladık. On kişiyle yola çıkan ekip, yolda; jandarma ekibinden beş, Özel Harekât'tan da on beş kişinin katılımıyla otuz kişiye yükseldi.
Biz sıcacık evlerimizde otururken onlar, dördü gece olmak üzere; beş gün, günde yüz beş kilometre yürüyerek şehitlerimizin ruhunu şad ettiler.
Yolun her iki kenarında bulunan şehitlikleri (Toplu Mezarlar) ziyaret ettikten sonra, 21 Ekim Perşembe günü Bardız'a girerek yürüyüşü tamamlayacaklar.
Tüm şehitlerimizin ruhları şad olsun!
Peki, 20-24 Aralık 1914 günlerinde gerçekten neler yaşanmıştı.
Sırayla bakalım...
20 Aralık 1914
Mutedil giden havanın bozmasıyla hafif kar başlıyor. 85., 86. ve 87. alaylarla 17. Topçu alayı Horhor Yaylası'nda toplanıyor. Açıkta geceliyorlar.
Plan: 29. Tümen Lafsor'a gidecek, 17. Tümen onun takip edecek, 28. Tümen
Şekerli'ye ilerleyecek.
22 Aralık 1914
Fırtına ve kar göz açtırmıyor. Lafsor'a gidecek olan 29. Tümen gece yarısından sonra 85., 86. ve 87. alaylarla birlikte Horhor Yaylası'nda toplanıyor.
87. Alay Tümen Karargâhı ile birlikte Horhor Yaylası'na gidecekken yolunu şaşırıyor ve Eldenik'e iniyor. Bu esnada, habercilik yapan "Harbiye öğrencisi Rıfat Bey, gece saat 11.00'de yola çıkmış olmasına rağmen o da yolunu kaybettiğinden dönüp dolaşıp tümen karargâhına geri geldiği için 85. ve 86. Alaylar harekât emrini alamıyor ve yerlerinde kalıyorlar. Daha sonra bizzat 29. Tümen komutanı Arif Baytı'nın gayretleri ile Horhor Yaylası'ndan hareket başlıyor.
Enver Paşa ve Alman General Bronsart, Harekât Şube Müdürü Feldman ile kurmay heyeti ve maiyeti 9. Tümen Komutanı İhsan Paşa ile birlikte içtima mahalline geliyorlar.
Yürüyüş tertibatı şöyle:
85. Alaydan bir tabur sağ yancı, diğer taburlar topçu ile birlikte öncü, geri kalanlar Mendehor-Verintap-Koçfanes istikametinde ilerliyor. Öncüler, Verintap'a yaklaştıklarında düşman ateşi ile karşılaşıyor ve iki bölük olan düşmanı tard ederek yola devam ediyor.
Koçfanes'e varılıyor, tümenin büyük bölümü buraya yerleşiyor, Lafsor'a ileri karakol kuruluyor. 22/23 Aralık gecesi burada geçiriliyor.
Ertesi gün fırtına sükûnet buluyor, hava açıyor.
Arazi derin bir kar tabakası ile örtülmüş ve kuru soğuklar artmıştır.
Soldan ilerleyen 28. Tümen mukavemet göstermeden geri çekilen düşmanı takip ederek Şekerli'ye, 17. Tümen Kinzesor ve Verintap'a varmış, Kolordu'nun sağ yan ve gerilerini muhafaza etmek için Kozican Tepesi'ni işgal etmek üzere 49. Alay'ı Pertanos'ta bırakmıştır.
23 Aralık 1914
Kolordu sabah 07.30'da harekât emri almış ve Çıtaka varmış olan öncüyü Bardız'a sevk etmiştir.
Tümen Karargâhı Koçfanes'ten Lafsor'a hareket etmiş, Sabah 09.00'da Lafsor'a varan tümen komutanı Albay Arif Baytın, 85. Alay ile 29. Alay'ın 3. Topçu Taburu'nu toplu nizam halinde bulmuş ve askerle subaya hitaben şu konuşmayı yapmıştır:
"Erler, evlatlar !..
Günlerden beri karlı dağlar aşarak, muharebeler vererek geçtiğiniz köyleri artık geride bırakıyoruz. Bugün veya yarın hududu aşacağız. Allah'ın inayeti ile ordumuzun fedakârlığı ve sizlerin kahramanlığı sayesinde, hududun ötesinde kalmış olan din kardeşlerimizin kurtulması yakındır. Bu surette sıkıntı ve meşakkatlerinizin mükâfatını görecek ve sayısız nimetlere kavuşacaksınız. Bizlerden gayret ve Allah'tan muvaffakiyet...
İLERİ !.."
Söylevden sonra saat 09.15'te öncü Milikar- Çıtak-Hamas-Bardız istikametinde yola çıkıyor. Tümenin geri kalanı da öncüyü takip ediyor.
Tümen Karargâhı saat 17.00 sıralarında Çıtak'ta kuruluyor. Öncü Bardız istikametindeki Norşın'a gönderiliyor.
Soldan hareket eden 28. Tümen Piktir'e, 17. Tümen'de 29. Tümen'in ardından Lafsor'a varıyor.
29. Tümen 9. Kolordu'nun kol başı olarak, Kuşa-Pertanos-Bardız yolunu üç günde ve hergün ortalama 20 kilometre yürümüştür. Bu üç gün içinde bir konaktan diğer konağa giderken yolların iki tarafında önde giden birliklerin bıraktıkları bir hayli donmuş efradın cesetlerine ve köylerde kalmış hastalarına ve döküntülerine tesadüf edilmiştir.
24 Aralık 1914
Sabah 09.30'da Kolordu'dan gelen emirle yola çıkılıyor. Öncüler Norşın'dan saat 13.00'te, Tümen Karargâhı 15.00'te Çıtak'tan hareket ediyorlar.
85. Alay Hamas-Bardız arasında düşmanla çatışarak düşmanı tard ediyor ve Hamas'a girerek Rus sınırını aşmış oluyor.
Buradan da Bardız'a girerek kiliseye çevrilen caminin kulesine 85. Alay sancağını çekiyorlar.
Dr. Bingür Sönmez
Sarıkamış Dayanışma Grubu Başkanı
Sarıkamış Dayanışma Grubu Başkanı
[Şehitlere hizmet ibadettir]
SİTELER
1-http://www.memorial.com.tr/
2-http://www.memorial.com.tr/
3-www.sarikamisdayanismagrubu.
ADRES
sarkamis-sehitleri-
